De stopzetting van het WHO-onderzoek naar de oorsprong van het covidvirus - Mondelinge vraag aan minister Vandenbroucke

Commissie Gezondheid 14 maart 2023: 

03.01 Frieda Gijbels (N-VA):

Mijnheer de minister, we lazen in de pers dat het onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) naar de oorsprong van het SARS-CoV-2-virus is stopgezet. Een van de redenen zou zijn dat China het niet aanvaardbaar vond dat ook maar geopperd werd dat het virus ontsnapt zou kunnen zijn uit een laboratorium.

Onderzoekers denken dat er, mede door de weinig coöperatieve houding van China, geen verdere doorbraak in het onderzoek te verwachten valt. Men blijft dan bij de veronderstelling dat het virus ontstaan is door een besmetting van vleermuis op mens.

Dat doet vragen rijzen. Wat is uw mening over de houding van China in het onderzoek? Zijn de WHO-lidstaten ingelicht over de stand van zaken en de oorzaak van het stopzetten van het onderzoek? Welke oorzaak werd er vermeld? Wat is de reactie van de lidstaten daarop? Hebt u namens België gereageerd op de houding van China? Op welke manier zal ervoor worden gezorgd dat de lidstaten in de toekomst goed meewerken in dergelijke kwesties? Wordt China op een of andere manier terechtgewezen of beboet voor zijn houding?

03.02 Minister Frank Vandenbroucke:

Als land hechten wij heel veel belang aan onderzoek naar de oorsprong van het coronavirus. Wij steunen alle inspanningen van de WHO daartoe. Ik hoef u er niet van te overtuigen dat zulk oorsprongsonderzoek cruciaal is om toekomstige uitbraken te voorkomen.

De WHO heeft het onderzoek naar de oorsprong van het COVID-19-virus niet stopgezet en is duidelijk niet van plan enige actie stop te zetten vooraleer de oorsprong gekend is. Op een persconferentie op 15 februari 2023 was dokter Tedros, de directeur-generaal van de WHO, daar heel duidelijk over, toen hij zei dat de WHO-missie naar Wuhan in januari 2021 fase 1 van het onderzoek uitmaakte, waarover de WHO in maart 2021 openbaar verslag heeft uitgebracht, en dat de activiteiten van de SAGO (Scientific Advisory Group for the Origins of Novel Pathogens) fase 2 van het onderzoek vormen. Die tweede fase bestaat onder meer uit een evaluatie van de beschikbare wetenschappelijke en technische bewijzen, van studies alsmede van de adviesverlening aan de WHO over studies als een leidraad naar de oorsprong van pathogenen met epidemisch en pandemisch potentieel.

Alle mogelijke hypothesen blijven op tafel liggen totdat alle lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie de nodige onderzoeken hebben gedaan. We kijken dus uit naar verdere resultaten van deze activiteiten van de SAGO.

Met betrekking tot uw vraag of wij gereageerdhadden, heerst er een misverstand. In het algemeen dringt de Europese Unie in naam van de lidstaten – dus ook in onze naam – binnen de Wereldgezondheidsorganisatie aan op verder onderzoek. De Europese Unie benadrukt het belang van een wetenschappelijke werkwijze, onafhankelijk onderzoek, transparantie en samenwerking.

U had ook vragen over de toekomst. Ik nam vandaag nog deel aan een debat van de Raad van de Europese ministers van Volksgezondheid, waarbij het volgende ook nog is aangestipt. Op dit ogenblik onderhandelen de lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie over een internationaal verdrag met het oog op mogelijke pandemieën. Dat verdrag heeft het over een betere preventie, een betere voorbereiding en een betere respons. In dat opzicht hechten wij niet alleen veel belang aan de totstandkoming van dat verdrag, maar ook aan de transparantie die via dat verdrag de regel moet zijn tussen de landen, zeker bij het begin van een nieuwe uitbraak. We dringen erop aan dat dat niet bij mooie woorden blijft, maar ook in dat verdrag concrete vorm krijgt.

Parallel onderhandelen we over de herziening van de zogenaamde International Health Regulations om specifieke uitdagingen en lacunes met betrekking tot de verspreiding van ziektes en het beleid ter zake aan te kaarten.

U vraagt ten slotte of China wordt terechtgewezen. De waarheid gebiedt te zeggen dat de Wereldgezondheidsorganisatie op dit ogenblik geen mandaat heeft om lidstaten te dwingen volledig mee te werken aan een of ander initiatief en evenmin een mandaat om een soort van terechtwijzing te geven aan een lidstaat, of het nu China of een klein land is.

De Wereldgezondheidsorganisatie kan, afhankelijk van de informatie die ze van de lidstaten zelf krijgt, bijstand en hulp verlenen wanneer lidstaten dat vragen, maar ze is niet de baas over de lidstaten. De Wereldgezondheidsorganisatie blijft aandringen op samenwerking en medewerking vanwege China om dat onderzoek ter plaatse te kunnen laten vooruitgaan. Ik kan u zelfs meegeven dat eind december 2022 de directeur-generaal, dokter Tedros, met een brief nog eens bij China heeft aangedrongen op medewerking aan dat onderzoek.

03.03 Frieda Gijbels (N-VA):

Mijnheer de minister, u geeft aan dat het onderzoek niet is stopgezet. Het is logisch dat het onderzoek niet in zijn geheel is stopgezet, maar het blijft onduidelijk wat de oorsprong is en hoe het is ontstaan. Dat wij echter niet meer welkom zijn in China, lijkt mij nogal duidelijk. Ook het feit dat u aangeeft dat dokter Tedros zelf via onder meer brieven erop aandringt om transparant te blijven, te zijn en te worden, schept niet erg veel vertrouwen. Wanneer wij dan lezen dat het de missie is van de Wereldgezondheidsorganisatie om wereldwijd ‘volksgezondheid op basis van wetenschap’ te promoten, dan moeten wij echt eisen van de lidstaten dat ze zich op die basis aligneren. Als wij dat niet doen en dat standpunt niet aannemen ten aanzien van de andere lidstaten, dan schept dat een gevaarlijk precedent. Het zou aantonen dat een organisatie als de Wereldgezondheidsadministratie maar zo sterk is als haar zwakste schakel.

Er is veel kritiek geweest op de Wereldgezondheidsorganisatie, wegens het laattijdig ingrijpen en laattijdig inzien hoe ernstig COVID-19 was. Het zou ook goed zijn, mocht eens worden bekeken hoe een en ander heeft gefunctioneerd. Er wordt nu inderdaad gewerkt aan het nieuwe pandemieverdrag en aan de international health regulations, die herbekeken zullen worden. Ik heb trouwens aan het secretariaat gevraagd om ook daarover van gedachten te kunnen wisselen in deze commissie. Ik kijk ernaar uit om dat binnenkort te kunnen doen.